Taalgebruik

Uitgangspunt bij taalgebruik is dat het niet vanzelfsprekend is dat hetgeen de spreker bedoelt te zeggen, ook gehoord en begrepen wordt door de luisteraar. Zo zijn er woorden die voor behoorlijk wat ruis kunnen zorgen.

“Ze hebben er genoeg van!” is een uiting vol ruiswoorden.
De zender van deze boodschap is zich waarschijnlijk niet bewust van het feit dat er voor de ontvanger nogal wat onduidelijkheden zijn. Wie zijn ‘ze’? ‘Waar’ hebben ze genoeg van en geldt dit altijd en in alle situaties?

Woorden zoals ‘we, ze, er, het’ hebben sowieso meer duiding, meer context, nodig.

Communicatie en context

De context is de totale omgeving waarin tekst zijn betekenis krijgt. Ferdinand de Saussure
(taalwetenschapper, 19e eeuw) en Michel Foucault (filosoof, 20e eeuw) zijn grote taalfilosofen die onderscheid maakten in het woord: ‘betekenaar’ en in zijn samenhang: ‘betekenis krijgend’. Iets kan betekenis krijgen door meer tekst/woorden toe te voegen, door de situatie (tijd, plaats) en/of betrokken personen te beschrijven.

Naast de ruiswoorden verdienen ook containerbegrippen als ‘waarheid’, ‘mantelzorger’, ‘democratie’ het om geplaatst te worden in een duidelijke omvangrijke context van tijd, plaats en betrokken personen. Zo wordt er soms in communicatie gesproken over ‘de waarheid’ alsof het een helder, eenduidig begrip is, maar ‘de waarheid’ kan verschillen per persoon, per situatie en per plaats. Praten over ‘de waarheid’ heeft meer context nodig. ‘De waarheid’ als eenduidig begrip, doet zich alleen voor als feit uit het verleden en in wiskundige formules. En zelfs daar op het allerhoogste niveau van de wetenschap van de wiskunde zal elke wetenschapper twijfelen aan de laatste conclusies die tot de waarheid hebben geleid. “Wie twijfel zaait, zal inzicht oogsten” zei Salomon Kroonenberg aan tafel bij Rick Nieman (WNL op zondag). Waarmee wij maar weer eens bevestigd zagen dat eenduidig communiceren geen sinecure is.

Meer dan 1 taal

Meertaligheid in de communicatie kan nog voor éxtra ruis zorgen in een gesprek. Het Spaanse mil, betekent duizend en miles, duizenden. Dat zou je als Nederlands spreker niet verwachten. Als een Spaans spreker in een Nederlands communicerende groep de prijs van een appartement van
€ 42.000 inbrengt en zegt dat het appartement cuarenta y dos miles kost, kan de Nederlander denken dat het om miljoenen gaat. Evenzo betekent het Engelse billion niet biljoen maar miljard. Flinke verwarringen kunnen deze woorden in een gesprek met zich meebrengen als niet naar meer context gevraagd wordt over de grootte, de plaats, het bouwjaar van het appartement, bijvoorbeeld. De vraag naar het aantal nullen zal uiteindelijk de communicatie de goede richting op sturen.

De vertaling van een eetmomentje tussen 17:00 en 18:00 uur in Spanje, de merienda, een hapje eten op het moment dat de kinderen uit school komen, is enkel te vertalen door de hele context erbij te geven omdat de Nederlandse cultuur dit moment niet kent. Om aan een niet Spanjaard uit te leggen wat merendar betekent, is het noodzakelijk de context van de eetgewoontes in Spanje erbij te geven en het gevoel dat daarbij hoort.
 
En dan hebben we in elke taal nog te maken met woorden met een dubbele betekenis, zoals bijvoorbeeld het Spaanse woord Vuelta. Zeker wielrenliefhebbers in Nederland en specifiek gemeenten Utrecht, ’s-Hertogenbosch en Breda verstaan hieronder De Ronde van Spanje. Met name omdat dit jaar op 20 augustus de start van de Vuelta in Utrecht is, althans daar gaan we nog voorzichtig vanuit (gelet op de huidige crisis waarin we zijn beland). Maar bij het kopen van een treinkaartje in Spanje zal deze Utrechtenaar rekening moeten houden met een andere context als hem gevraagd wordt of het una ida y vuelta moet zijn, een ‘retourtje’.

Woorden hebben een duidelijke context nodig en alleen gezamenlijk kunnen zij tot een heldere boodschap leiden.

Geen woorden hebben

Er zijn ook situaties waarbij de context woorden overbodig of onnodig maakt. Onlangs sprak minister Rutte zijn excuses uit voor de overheid die tekort is geschoten als hoeder van recht en veiligheid tijdens de Holocaust. Daarbij onderstreepte hij dat “geen woord zoiets groots en gruwelijks als de Holocaust kan omvatten”.  Zijn lichaamstaal vertelde ons op dat moment eenduidig waar hij over sprak.

Stel, dat we geen woorden kunnen vinden om te communiceren? Of merken dat onze woorden niet goed ontvangen worden? Of in een andere context geplaatst worden dan bedoeld? Wat kunnen we dan het beste doen? Nog meer woorden gaan gebruiken of juist verstillen? En hoe doen we dat dan in een crisissituatie waarin we nu zijn beland, met digitale communicatie op afstand?

Is het gebruik van handen en voeten dan wellicht een oplossing?

We zouden kunnen putten uit de inzichten van Noam Chomsky en zouden het gebruik van taal kunnen beperken tot een slechts systematisch gebruik. Alleen basale woorden gebruiken in een vast patroon en verder de context duiden met lichaamstaal? Wat zou dat opleveren?

Wij denken onder andere dat het een zegen zal zijn als er meer aandacht gegeven wordt aan de context én aan lichaamstaal. Het bevordert het begrip van de informatie die we met elkaar willen uitwisselen. Onze gedachten maken even een uitstapje naar de grote Griekse en Romeinse redenaars, Socrates, Plato, Cicero, die in een auditorium redes voerden met heldere woorden en duidelijke lichaamstaal. 

Met dit perspectief in gedachten willen wij jullie vaker meenemen in onze ideeën over taal. Daar schrijven wij over, maar wij nemen onze ideeën ook mee in de praktijk. Dus wil je meer weten over wat wij doen en hoe wij dat doen, dan kun je met ons in contact komen via een bericht op LinkedIn of een reactie onder dit bericht.

Over Antoinette en Thérésa:
Antoinette werkt zelfstandig als schrijver, editor en uitgever van de boeken van Juan y Rosa (Spaans leren op de basisschool).
Thérésa is zelfstandig facilitator, organisatieluisteraar en Mensa Frisdenker.